Pieniądz zastępczy Nowego Miasta Lubawskiego w latach 1914-1917

Artykuły » Pieniądz zastępczy Nowego Miasta Lubawskiego w latach 1914-1917

Na początku pierwszej wojny światowej (1914-1918) pozostające pod zaborem pruskim Nowe Miasto Lubawskie (Neumark Westpreussen) zmagało się z niedoborem monet obiegowych. Obowiązującą walutą, była wówczas marka niemiecka, a monetą zdawkową fenig. Należy podkreślić, iż problem z kruszcową walutą - choć w różnych okresach - był powszechny. Konsekwencją niedostatecznej ilości drobnych pieniędzy na rynku, były utrudnienia w realizacji transakcji handlowych, a tym samym i w codziennym życiu mieszkańców. Przyczyn związanych z tą sytuacją było wiele. Jedną z nich była polityka gospodarcza i finansowa polegająca na deponowaniu pieniądza, przy jednoczesnym ograniczaniu wydawania nowych monet. Obostrzenia emisyjne wynikały m.in. z popytu przemysłu zbrojeniowego na metal. Innym powodem – nieodzownym w trakcie trwania wojen – było ukrywanie przez ludność kruszcowego pieniądza (m.in. monet srebrnych, złotych, a nawet miedzianych). Następstwem tego było powolne znikanie metalowego pieniądza z obiegu.
Miasta i powiaty – za przyzwoleniem władz – zmuszone były do emisji lokalnych pieniędzy zastępczych. Działania te, miały pomóc w przezwyciężeniu niedoboru oficjalnej waluty. Prowizoryczny pieniądz tzw. notgeld, a w przypadku Nowego Miasta Lubawskiego gutschein najczęściej przypominały papierowy banknot (pojęcia notgeld i gutschein oznaczały w języku potocznym pieniądz i bon „na potrzebne czasy”). Swoją ważność zachowywały wyłącznie na obszarze podległym administracji emitenta („gutschein” wydany przez nowomiejski magistrat obowiązywał w granicach miasta). Z założenia, gdy problem niedoboru państwowych środków płatniczych ustawał, pieniądz zastępczy tracił swoją ważność. Emitent wycofywał je z obiegu i określał zasady ich ewentualnego wykupu. Na bonach z 1917 r. wydanych przez Kreisausschuss (Wydział Powiatowy – organ wykonawczy samorządu powiatowego) w Neumark Westpreussen, zamieszczono informacje, że wykup realizowany jest przez Kreiskommunalkasse (Powiatowa Kasa Komunalna). Informacje o wykupie nie pojawiają się na miejskich pieniądzach zastępczych.
Bony nowomiejskiego magistratu wydawane były w kilku seriach. Pierwsza emisja tych prowizorycznych pieniędzy, odbyła się bardzo wcześnie, już 6 sierpnia 1914 r. W obiegu pojawiły się wtedy bony o nominałach 50 fenigów, 1 marki i 2 marek. Najprawdopodobniej, na te nominały było wtedy największe zapotrzebowanie. Nowomiejskie „gutscheiny” wydawane były na niewielkich, kolorowych kartonikach ze zwykłego papieru. Każdy nominał miał inną barwę (np. 50 fenigów było w kolorze o beżowym odcieniu). Czarnym drukiem zamieszczano na nich informacje o numerze ewidencyjnym, nominale, dacie emisji oraz danych emitenta. Bony miały różne wielkości, ten prezentowany o nominale 50 fenigów i numerze ewidencyjnym 381, posiadał przybliżone wymiary: 85 na 55 mm. Należy podkreślić, że pieniądze zastępcze wydane 6 sierpnia 1914 r. nie posiadały znaków wodnych, które zabezpieczałyby przed fałszowaniem. O ich autentyczności świadczyła jedynie pieczęć magistratu, odciśnięta ciemnoniebieskim atramentem oraz zamieszczone numery ewidencyjne. Ich wiarygodność potwierdzali reprezentanci emitenta, czyli burmistrz miasta – Liedke wraz z zastępcą Schlesingerem.
Ze względu na utrzymujący się kryzys gospodarczy kolejne serie prowizorycznego pieniądza, wydane zostały przez magistrat w Nowym Mieście Lubawskim również dnia 20 grudnia 1916 r. oraz i 5 stycznia 1917 r. Wyemitowany bon o wartości 50 fenigów z 1917 r. różni się od wydanych wcześniej. Charakterystyczną zmianą są zamieszczone na nim elementy związane z herbem miasta, tj. lew i róża. Reprezentantami magistratu – był burmistrz Kreisig oraz Schlesinger.
Zachowane do dziś prowizoryczne środki płatnicze są ciekawym dokumentem historycznym związanym z przeszłością Nowego Miasta Lubawskiego.

Dariusz Andrzejewski

Literatura:

Gumowski Marian, Pieniądz prywatny w Grudziądzu i niektórych sąsiednich miastach [w:] Rocznik Grudziądzki tom V-VI, Grudziądz 1970.