Przyczynek do historii poczty w Nowym Mieście Lubawskim

Od wartowni pocztowej do Cesarskiego Urzędu Pocztowego
Nie można podać dokładnej daty, kiedy powstała pierwsza placówka pocztowa w Nowym Mieście. W źródłach drukowanych pojawiają się informacje o jej istnieniu w XVIII wieku. Wiadomo, że po pierwszym rozbiorze Polski, król pruski Fryderyk Wieki wydał nakaz stworzenia administracji pocztowej w Prusach Zachodnich (Nowe Miasto znalazło się w granicach tej prowincji), przeznaczając na ten cel 70 tys. talarów. W 1773 r. w mieście miała funkcjonować już wartownia pocztowa podlegająca urzędowi pocztowemu w Brodnicy. Funkcjonująca wówczas poczta dostarczała listy oraz zajmowała się transportem osób. Ważną zmianą było wprowadzenie pojazdów pocztowych tzw. kariolkowych (lekki odkryty pojazd najczęściej jednokonny) i dyliżansowych, dzięki czemu  skrócił się czas dostarczania korespondencji. Dwukonna poczta kursowała np. raz w tygodniu pomiędzy Lubawą a Nowym Miastem.

W 1819 r. działała w Nowym Mieście stacja pocztowa, obsługująca podróżnych przemierzających trasę z Kwidzyna do Nidzicy i Brodnicy. W wyznaczone dni tygodnia (np. w poniedziałki) trasą pocztową oznaczoną numerem 50, można było dojechać z Kwidzyna do Berlina, Królewca lub Drezna. Od 1824 do 1850 r. nowomiejska placówka jako niższy urząd pocztowy podlegała Królewskiemu Granicznemu Urzędowi Pocztowemu w Lubawie. W 1850 r. nastąpiła reorganizacja Poczty Pruskiej w związku z podziałem ziem. Okręg kwidzyński z Nowym Miastem oznaczono numerem 16.  Po tych zmianach w mieście funkcjonowała ekspedycja pocztowa, a w zabudowaniach gospodarczych funkcjonowała posthalteria, czyli zajazd dla kursujących pocztowych wozów z możliwością wymiany koni. Espedytorem pocztowym był przez pewien czas skarbnik miejski (stadtkämmerer) Prill. Od początku lat siedemdziesiątych XIX wieku poczta pruska, a więc również poczta nowomiejska podlegała poczcie Rzeszy (Reichspost). Do tradycyjnych usług pocztowych, czyli wysyłania listów, kart pocztowych, przesyłek i przekazów pieniężnych, doszły usługi telegraficzne, a później telefoniczne. W źródłach pojawiają się informacje o istniejącej w Nowym Mieście stacji pocztowej i telegraficznej (Post-und Telegraphenstation).

Pod koniec XIX wieku nowomiejska poczta była placówką II klasy ze średnim urzędnikiem na czele, czyli poczmistrzem. W polskojęzycznych źródłach drukowanych z tego okresu pojawiają się informacje, że z Nowego Miasta „poczty osobowe idą do Biskupic (Biskupca), Nowego Folwarku (Weissenburg) i Brodnicy”. Na szyldzie urzędu pocztowego widnieje napis "Cesarski Urząd Pocztowy". Od pocztamtu w Nowym Mieście zależne były agentury pocztowe m.in. w Tylicach, którymi najczęściej zarządzał „kontraktownie zobowiązany" mieszkaniec danej wsi. Na początku XX wieku nad pocztą, telegrafem i telefonem władzę centralną sprawowało Ministerstwo Poczty w Berlinie. Naprawą przewodów telegraficznych i telefonicznych w strefach obwodu danej dyrekcji zajmowały się specjalne oddziały budowy telegrafów. Personel pocztowy dzielił się wówczas na urzędników wyższych, średnich i niższych. W źródłach można znaleźć informacje o nowomiejskich urzędnikach pocztowych. W latach 1910-1911 w aktualnościach prasowych dotyczących zmian personalnych w urzędach pocztowych pojawiła się informacja o poczmistrzu  z nazwiskiem Pingel z Neumark Westpreussen oraz o sekretarzu pocztowym Wittkerze. Personel prywatny „kontraktowy” stanowili „technicy budowlani, ajenci, robotnicy telegrafu i roznosiciele telegramów".

W 1902 r. otwarto pierwszą przebiegającą przez Nowe Miasto linię kolejową z Iławy do Tamy Brodzkiej. Jedną z korzyści włączenia miasta do pruskiej linii kolejowej było szybsze doręczanie korespondencji. Wielokrotnie informowała o tym wtedy prasa: „nareszcie udało się tutejszemu magistratowi spowodować zmianę na lepsze co do komunikacji kolejowej (…). Wskutek tego i komunikacja pocztowa będzie znacznie lepsza”. W kursujących pociągach znajdowały się wagony pocztowe oznaczane specjalnym stemplem z numerem pociągu.

Nowy budynek poczty z gołębnikiem...
Najstarsza znana siedziba poczty mieściła się w nieistniejącym już budynku naprzeciw tzw. Ogrodu Róż przy ul. 3 Maja (dawniej Promenade). Prawdopodobnie do II połowy XIX wieku z urzędem pocztowym powiązany był urząd podatkowy. Ze względu na rozwój placówki, dyrekcja obwodu podjęła działania zmierzające do uzyskania nowej siedziby. Budynek do którego przeniesiono pocztę, stanął na działce przy ul. Działyńskich (wtedy Lindenstrasse) należącej do nowomiejskiego przedsiębiorcy budowlanego Artura Schubringa.