Zbór ewangelicki w Nowym Mieście Lubawskim

Według niektórych źródeł siedzibę w mieście miało także ewangelickie stowarzyszenie opiekujące się sierotami. Około 1900 roku organizacja ta otrzymała dwór z gruntami w pobliskich Tylicach o wartości 140 tys. marek (majątek najprawdopodobniej uzyskany w wyniku działalności Pruskiej Komisji Osadniczej). Pod opieką tegoż stowarzyszenia było od 60 do 70 chłopców i dziewcząt.

Już na początki XX wieku pojawiły się koncepcje dotyczące remontu nowomiejskiego kościoła ewangelickiego. Powodem był zły stan techniczny obiektu. Ponadto kościół nie spełniał oczekiwań członków tej wspólnoty, gdyż był prawdopodobnie za mały. W 1910 roku gmina ewangelicka w Nowym Mieście liczyła 1138 wiernych. W porównaniu do roku 1831, gdy odnotowano 337 wyznawców, był to znaczący wzrost. Biorąc pod uwagę potrzeby tej gminy wyznaniowej, podjęto decyzję o wzniesieniu nowej i większej świątyni na miejscu starej, prawdopodobnie z wykorzystaniem części jej fundamentów. W lipcu 1910 roku otwarto oferty na wykonanie prac ziemnych i murarskich. Jak podają źródła prasowe, oferty lokalnych przedsiębiorców na wykonane prace wahały się od około 11 tys. do 13 tys. marek. Najwyższa oferta złożona przez "zagranicznego" przedsiębiorcę wyniosła ponad 60 tys. marek. Projekt kościoła wykonał Felix Becker. Jego budową zajął się znany nowomiejski przedsiębiorca Wilhelm Bauer. Materiały pochodziły od lokalnych dostawców m.in. z cegielni należącej do Carla Hirscha. Spoza miasta sprowadzono surowce do ozdobnych gzymsów i posadzek np. czerwony piaskowiec wezerski. Budowa kościoła trwała dwa lata. Nowa świątynia posiada cechy architektury neobarokowej. Styl ten nawiązywał do baroku, czyli kierunku w kulturze europejskiej, który protestanci utożsamiali z okresem rozwoju reformacji. Neobarok w architekturze sakralnej, był też propagowany przez ewangelickich teologów. Charakterystycznym elementem kościoła jest cebulasta kopuła, będąca zwieńczeniem wieży dzwonniczej i zegarowej. Z zachowanych źródeł wynika, że dzięki zastosowaniu dwukondygnacyjnych empor (górne galerie), ta jednonawowa świątynia zyskała nie tylko dodatkowe miejsca dla wiernych (łącznie w świątyni było ponad 600 miejsc siedzących), ale i interesujące wnętrze. Początkowo kościół oświetlany był lampami gazowymi, później oświetleniem elektrycznym. W kościele zainstalowane było też ogrzewanie. Dekoracje malarskie i polichromie wykonał znany wówczas artysta malarz z Berlina - Ernest Fey (swoje prace wykonał w wielu obiektach i to nie tylko sakralnych m.in. w Gdańsku, Sopocie i Opolu). Podobno nad ołtarzem znajdował się witraż pochodzący ze starego kościoła. Łączny koszt budowy kościoła wyniósł ponad 90 tys. marek. Dziś to jeden z najbardziej charakterystycznych zabytkowych obiektów w naszym mieście.

Poświęcenie nowo wybudowanego kościoła ewangelickiego miała miejsce dokładnie 1 lipca 1912 roku. W związku z tym wydarzeniem niemieckojęzyczna regionalna prasa pisała wtedy „wreszcie spełniły się marzenia lokalnej społeczności”. Na uroczystość przybyło wielu gości, nawet „z zagranicy". W mieście z tej okazji panował świąteczny wystrój. Ulice prowadzące do miejsca uroczystości, czyli rynku były przystrojone symbolicznymi bramami oraz dwoma rzędami jodeł (drzewa te, w niemieckiej kulturze ludowej są symbolem wierności). Na Inauguracji obecny był Wilhelm Reinhard z Gdańska (niemiecki duchowny protestancki). Będąc w Nowym Mieście pełnił funkcję generalnego superintendenta w Prusach Zachodnich, czyli odpowiednika rzymskokatolickiego biskupa diecezjalnego lub dziekana kierującego dekanatem (w latach 1920-1921 Reinhard zajmował stanowisko Prezydenta Volkstagu (Parlamentu) Wolnego Miasta Gdańska). Po krótkich przemowach powitalnych w audytorium nowomiejskiego Progimnazjum, uroczysty korowód ruszył w stronę kościoła, przed którym miało miejsce wręczenie kluczy do świątyni tutejszemu pastorowi A. E. Umlauffowi. Około godziny jedenastej biciem dzwonów oznajmiono nowomiejskim ewangelikom o tej doniosłej uroczystości. Po wykonaniu pieśni przez chór kościelny, wygłoszono kazania, odbyła się liturgia oraz konsekracja kościoła przez superintendenta Reinharda. W sprawozdaniach podkreślano, że ta „piękna i dostojna” uroczystość z tłumnym udziałem wiernych, trwała około trzech godzin. Po oficjalnych uroczystościach kościelnych, odbył się uroczysty bankiet.